O arame (ópera)

INFORMACIÓN

Año
2006
Orgánico
Soprano, barítono, dos bailarines y grupo instrumental
Fecha de estreno
13-09-2008
Intérpretes

Carmen Durán, Javier Franco, Alexis Fernández (Bailarín), Catarina Varela (Bailarina), Dirección de escena: Manuel Lourenzo. Grupo Instrumental Siglo XX, Director musical: Maximino Zumalave. Ayudante de dirección: Gloria Rico. Diseño y realización: Rodrigo Roel. Diseño y realización de iluminación: Octavio Mas. Peluquería y diseño de vestuario: José León. Imágenes: Luis Carlos Chávez.

Lugar
Teatro Colón de A Coruña
Evento
LVI Festival de Ópera de A Coruña
Edición
  • DVD “7 wop” para Xunta de Galicia, Presidencia, Secretaría Xeral de Política Lingüística, D. Legal: 1597-2008.
  • El análiss de la ópera "O arame" fue objecto del Premio Fin de Carrera de Musicología, otorgado en el Conservatorio Superior de Música de Vigo a Bruno Díaz en el año 2012.
Otras interpretaciones
  • Lorena Paz Nieto, Malachy Frame, Fran Mangaicasael (bailarín), Mary Sol Martín del Castillo (bailarina), Conxunto | Valerie Clare Sanders, Victoria Jerico, Adriana Cristea, Claudia Sanson (violíns); Anastasia Sofina, Rachel Maxey (violas); Mike Grittani, Sarah Berger (chelos); Gwen Reed (baixo); Laura Cioffi (frauta); Felicity Cliffe (oboe); Ángel Sánchez (clarinete); Tom Moss (fagot); Derryck Nasib (trompa); Tamara Lorenzo Gabeiras (piano). London performance: Ana do Vale (violín); Jordi Morell, Helena Sánchez Díaz (violas); Natalie Hancock, Molly Anne McWhirter (chelos); Mireia González Ricart (oboe); Finan Jones (fagot); Sabrina Pullen (trompa). Directora de escena: Cecilia Stinton. Coreógrafo: Fran Mangiacasale. Dirección musical: Tamara Lorenzo Gabeiras. Grove Auditorium-Magdalen College, Oxford (UK). 10/6/2017.
  • (mismo elenco anterior) The Tabernacle, London (UK). 26/6/2017.
  • Omnibus Theatre, London, UK). 24/6/2018.
  • (Aria de Gloria: "Antes cando soñaba"), Lorena Paz Nieto, Tamara Lorenzo Gabeiras, piano. Teatro Principal Ourense. 14/12/2018.
Autor
Manuel Lourenzo
Texto

Texto da ópera:

Gloria
Unha praza deserta no arrabalde.
Unha cidade muda, só crepúsculo.
Unha soidade aberta as vinte e catro horas.
Un outono sen présa, un ceo insomne.
O horizonte, unha raia inexpresiva...
Un areal.
Un areal na fin do mundo.
E esta nada é todo o que hai?
Camiñei toda a vida para finalmente dar
co silencio perfecto, co solpor interminábel...?
Está ben, compañeiro Labarta, non me digas
que a vida do ambulante é dura,
que as cousas non nos van tal mal no fondo.
Non, Labarta, eu xa botei
a derradeira bailadela. Agora
toda a miña ilusión é vexetar.
Non quero ser muller. Quero ser planta.
Unha lourida caramiña, a flor das dunas.
Ou un cacto mellor, para gardar
toda a lentura no interior, na miña carne...

Labarta
Entón, Gloria?

Gloria
Entón, Labarta?

Labarta
Négaste a continuar?
Non, non me digas máis: todas as rutas
foron camiñadas, todas
as paisaxes posuídas...
Estamos no medio da nada. E o peor
é esta ausencia de mar...
Non penses máis. Descansa.
Mañá, se cadra, veremos as cousas
menos negras.
Pecha os ollos.

Gloria
Pregúntome, Labarta, se non estaremos a soñar.
A quietude das horas, esa luz que se puxo no horizonte.
E os camiños borrados, e as cidades desoladas...
E se todo isto non fose máis que unha ilusión?

Labarta
Descansa.

Gloria
Buscarei un rincón onde anicarme.

Labarta
Nos meus brazos.

Gloria
Non, Labarta.
A nosa compañía desfaise hoxe, aquí.
Eu decidín ficar. Ti podes despegar.

Labarta
Sen ti non penso ir a ningures.

Gloria
Só unha cousa che pido, no entanto.

Labarta
Cal?

Gloria
Pecha a xanela, que refresca.

Labarta
A xanela?

Gloria
O mundo ten xanelas, e é por eses resquicios que se coa
a ilusión da vida que nos mata.
Eu non quero escoitar máis que esa música, soñar
paraxes que non hai nin flores que non poden darse.
Agora a miña música é un silencio precedendo a outro silencio.

Labarta
A nosa música non pode desaparecer.
Escoitarémola nas ruelas e nas prazas do país
dos nosos soños.
Un xardín eríxese en calquera sitio, sobre o mar que non hai
ou na saudade de solpores imposíbeis.
Basta un xesto de nós para borrar ese malfado das estrelas.

Gloria
O mundo é como é, Labarta. Un día tras outro,
nada acaba acontecendo. Estamos sós
nas horas baixas do crespúsculo. Os nosos
xestos non son contemplados por ninguén.
Fai o favor, pecha a xanela.

Labarta
Teño a xanela aberta e vexo este solpor
e eu nel, ergueito, a balancearme sobre o arame,
agarrado a unha lata de cervexa, que ao final vai ser aberta
e bebida dun chope, como crista do meu número,
xustamente premiado con aplausos.

Labarta
Non sei, ás veces teño unha abstracción.
Fico anorado como se a vontade me faltase
e sinto cousas. Quixera falar da ingravidez.
A outra noite soñei que camiñaba sobre as augas,
como un deus, coa miña lata de cervexa,
e a terra era un puro incendio circular e eu chegaba
até o encontro final dos horizontes, onde os mundos
se xuntan e se cerran. E ti estabas
alí, coa túa danza, e de repente
todo desapareceu.

Gloria
Para que están os soños se non é
para levarnos a lugares imposíbeis?
Eu soñaba co mar, e agora angústiome.
Ten existido o mar algunha vez?

Labarta
Eu tamén vexo o mar, e acantoado
no mar un promontorio, e nel
unha cidade de cristal e un xardín
con estatuas. E lembro
unha muller sentada que tiña nas mans un libro aberto.
Se chamo pola infancia as ondas veñen,
e a cidade de cristal co seu xardín,
e a lectora de pedra e o chiar dos estorniños nas palmeiras.

Gloria
E as cagadas das gaivotas?

Labarta
Non te burles.

Gloria
Por certo, quen cagou ao pé da porta?

Labarta
Onde ves ti unha porta?
Os artistas durmimos ao relente
e nunca o facemos ao pé da porta,
porque na nosa casa non hai porta,
e, nomeadamente, porque nós non temos casa.

Gloria
Antes, cando soñaba, imaxinei
que eramos libres, ti no arame e eu danzando ao teu redor.
Unha parella no arrabalde, namorada do crepúsculo.
Antes, cando soñaba, comprendín
que todo aquilo non existe xa,
que o mar é unha palabra, e a cidade de cristal,
unha entelequia con xardín, no ar inmóbil...
Teño medo, Labarta.
Os soños últimos roubáronme a alegría.
Antes era consciente por eles,
agora son as súas luces o que máis me desorienta.

Labarta
Eu vexo cada vez máis nidia a miña
cidade de cristal, deitada a rentes do océano,
deslumbrante no solpor, co seu xardín con esculturas
sobre sebes de floridos pensamentos...

Gloria
Eu, porén, teño medo de durmir
e de ser visitada por alguén que non existe,
requerida por voces que non son, que nunca foron;
de mascar a raíz do pesadelo...

Labarta
Guiarei os meus pés, tensarei o meu arame, buscarei o meu país.

Gloria
Xa non hai circos no mundo.
Algunhas cousas terminaron para sempre.
O mellor para un home é ser apátrida.
Quen dixo que para medrar había
que comer raíces?

Gloria
El está aí,
a camiñar sobre o arame sen a lata de cervexa.
El está aí,
despois de moito deambular polas estradas.
El está aí,
tras facer centos de sinais para os camións sen que ningún se
detivese.
El está aí, na cidade vacía, sen arame nin canción...

Gloria
O artista ten que voar,
romper os vínculos que o empecen elevarse sobre a area.
No triunfo ou no fracaso, o artista do arame é sempre un anxo,
unha faísca tremecente na fogueira do arrabalde...
E ao pé do mar, sobre un dourado promontorio,
a cidade de cristal, co seu xardín con esculturas...

Ela
Ti entendes algo?
El
Eu non. E ti?
Ela
Eu tampouco.
El
O home ten os ollos pechos.
Ela
Ela, abertos.
El
Pechos impresionan menos.
Ela
Mesmo así, dan que pensar.
El
Entón péchaslle os ollos á muller?
Ela
Quen, eu?
El
Non te atreves?
Ela
Está morta.
El
Eu tampouco me atrevo.
Ela
Entón deixámola?
El
Mellor.
Ela
Definitivamente?
El
Si.
Ela
Deixámolos.
El
E agora que facemos?
Ela
O de sempre.
El
O de sempre?
Ela
Eu, a danzar.
El
E eu?
Ela
Non o sabes?
El
Vou perdido.
Ela
Ti, a camiñar sobre o arame cunha lata de cervexa.
Somos artistas, non?
El
Estás guillada.
Ela
Por que o dis?
El
Camiñar polo arame, aquí, neste areal?
E cunha lata de cervexa?
Ela
Non foi o que sempre fixemos?
El
Estás guillada, rematadamente.
Onde se veu unha loucura tal?
Ninguén camiña polo arame cunha lata de cervexa,
e menos non habendo arame.

Voz de Gloria
O mundo é como é, Labarta.
Os nosos xestos non son contemplados por ninguén.
Estamos sós.

Voz de Labarta
A nosa música non pode desaparecer.
Escoitalarémola nas ruelas e nas prazas, mesmo á sombra das ruínas...
Estamos sós.

Voz de Gloria
Estamos sós. Un día tras outro
nada acaba acontecendo. Os nosos xestos
non son contemplados por ninguén...

Voz de Labarta
Un xardín eríxese en calquera sitio,
sobre o mar que non hai, ou na saudade de solpores imposíbeis.

Voz de Gloria
É inútil continuar. Pecha a xanela.

Voz de Labarta
Non.

Editado por Laiovento, baixo o título “Camiñar polo arame cunha lata de cervexa”

Premios

Premio de la Crítica (2009)

Prensa

O arame
Juan Durán coñece e ama ben a ópera, as súas relacións coa voz humana son antiguas e apaixoadas. Desde a investigación, a propia experiencia musicolóxica, e por suposto a creativa, Durán optou por instalarse nas tendencias contemporáneas da actual tradición operística. Unha obra sen excesos escénicos, camelística, cunha gran profundidade nos personaxes e unha música belísima adaptada a un texto extraordinario. Os camiños da dor, do abandono, do recordo, e como case sempre, como todo camiño iniciático acaba próximo ao mar, cerca do fluído máis inestable, simbólicamente, dentro das emocións humanas: a auga. Recordar aquí a viaxe de Isolda, o paso órfico da Lagoa Estixia, o manantial de Calisto, Ariadna abandonada en Naxos, a morte de Dido e ata as relacións entre o mar e a morte; que chegan ata o paroxismo en certas obras de Benjamín Britten, ou por citar a súa ópera Morte en Venecia, moi n aliña escénica e dramática de Durán e Lourenzo. O Arame concentra todo o seu poder escénico na importancia do texto, e velaquí o xenial da súa concepción: unha volta de rosca á primitiva ópera do S. XVII que retorna ata o século XX da man dos máis grandes compositores modernos. Isto é, a teatralidade, a escena, a palabra, o xesto, as emocións, o que verdadeiramente interesou ao público barroco afundido e dividido entre as paixóns e a razón.

Público e crítica apoiaron de forma unánime O Arame. Instalámonos posiblemente nas máis modernas liñas da ópera máis auténtica, grazas á súa concepción cun texto e música extraordinarios. Concepción que se alimenta da forza dos dous personaxes e os símbolos a través da danza.
Roberto Relova, Revista Galega de Teatro, nº 58, 2009

O arame
Filmada el 13 de septiembre de 2008 en el Teatro Colón de A Coruña, este estreno mundial viene a confirmar que todavía se pueden producir sorpresas en el teatro lírico contemporáneo. La música de Juan Durán, que no está adscrita concretamente a ninguna de las corrientes modernas –llámense atonales, seriales, etc.-, funciona muy bien teatralmente, permitiéndose algunas citas musicales –Sorozabal, por ejemplo- que son un guiño al espectador. Con un texto poético y muy simbolista de Manuel Lourenzo que presenta a dos personajes que van morir en un arenal de un lugar indeterminado, la obra tiene la suficiente carga dramática para hacerla interesante al espectador. La puesta en escena, dirigida por el propio libretista, es sobria y muy centrada en la acción, lo que favorece la labor de los artistas. La soprano Carmen Durán se desenvuelve con mucha profesionalidad tanto en la parte vocal como en la creación del personaje de Gloria. Asimismo, el barítono coruñés Javier Franco resuelve con mucha dignidad los escollos de la parte de Labarta, haciendo muy creíble el rol. Caterina Varela y Alexis Fernández actúan como bailarines realzando puntualmente la escena en momentos determinados. El Grupo Instrumental Siglo XX, formado por músicos de la Sinfónica de Galicia, actúa con eficacia bajo la batuta del compostelano Maximino Zumalave, que concierta con buen pulso esta interesante producción.
Joan Vilà, Ópera actual, nº 124, octubre 2009

O arame
A estrea na Coruña da ópera O arame, con música de Juan Durán e libreto baseado nun relato do mesmo título de Manuel Lourenzo, constituíu, sen dúbida, un dos máis importantes acontecementos culturais dos celebrados en Galicia nos últimos anos. E non só ¬-no que lle atinxe ao xénero operístico- polo feito de estarmos diante da segunda ópera galega de todos os tempos -a primeira foi O mariscal, con música de Rodríguez Losada e libreto de Ramón Cabanillas- senón porque con esta creación musical o compositor coruñés convértese definitivamente nunha das grandes referencias da música e da cultura contemporáneas. O noso país -non moi dado, todo hai que dicilo, ao recoñecemento da música culta propia- conta na actualidade con nomes de primeira liña no eido da composición; e velaí, formando parte da xeración de Durán, os nomes de Paulino Pereiro e de Juan Vara, dous creadores de altísimo valor nas horas que vivimos. No caso do autor musical da ópera O arame -con excelente interpretación de Carmen Durán (soprano) e Javier Franco (barítono), ademais dos bailaríns Catarina Varela e Alexis Fernández-, hai que lle agradecer a súa entrega ao feito compositivo mantendo en todo momento unha alta esixencia artística posta ao servizo da comunicación co público. Hai na obra musical de Juan Durán, tantas veces tinxida por unha sorte de iluminación lírica, unha clara vontade de sedución, unha certa "forma" orientada á voluptuosidade -aínda na tonalidade "menor"-, e isto faime lembrar o pensamento daquel excelente pintor que foi Delacroix, amigo de Chopin, Schubert e Liszt: "A música é a voluptuosidade da imaxinación". Porque, ademais, na obra de Durán vibran as cordas do que Copland -autor, por certo, dun libro titulado Música e imaxinación- quería para a música: un "tratamento imaxinativo", algo do que o compositor coruñés fai gala na ópera O arame, un dos grandes fitos da música galega actual, unha creación que oxalá contribúa a espertar de vez o compromiso coa música culta dos responsábeis culturais.
Miguel Anxo Fernán-Vello, Galicia Hoxe, 15 de septiembre de 2008

O arame
Unha noite na ópera
Algo non pasou desapercibido para o público que acudiu á estrea, o pasado 13 de setembro na Coruña, da ópera en galego O Arame: o formato do espectáculo. Poderíase falar dunha ópera de cámara, pero mellor sería falar dunha sorte de “formato de país”, axeitado á nosa circunstancia. Nestes momentos Galicia non pode, nin debería, competir na realización de grandes óperas. Como en todo, hai que saber onde está o verdadeiro punto de partida. Despois, facer camiño, e avanzar, sen présa pero sen pausa, na formación de elencos, na creación de públicos e na promoción eficaz das xentes que compoñan, que escriban ou que dirixan, porque para dirixir, malia o que adoito se pensa, tamén hai que saber, e primeiro aprender. 

O formato é axeitado porque permite reducir custos de forma considerable e favorece a creación de equipos de traballo. Ao seren elencos reducidos, facilítase a interacción entre creadores e intérpretes, e o grupo pode converterse nunha verdadeira comunidade de aprendizaxe. Formación no posto de traballo nas disciplinas propias, presentes, por certo, en varios centros de ensinanza de titularidade pública de Galicia. Poñer eses centros, profesorado e alumnado, a traballar e investigar en proxectos comúns tería efectos beneficiosos na creación e na difusión de produtos escénicos e musicais, que son riqueza tanxible. 

Neses centros hai persoas que aprenden a compoñer, interpretar... elaborar indumentaria, deseñar elementos escénicos, ou dirixir espectáculos. Aí temos un viveiro importante de valores, cos que crear elencos, empresas, espectáculos; para facer da cultura que se crea no país un dos eixos do noso desenvolvemento. Con eses vimbios poderíanse facer, en pouco tempo,ducias de propostas de pequeno formato para crear espazos, tempos e públicos para a ópera, porque os alemáns, os austríacos ou os italianos, que se saiba, non naceron aprendidos. A qué se agarda aquí para facer o mesmo? O presidente Emilio Pérez Touriño, hai menos dun ano, acertaba de cheo ao presentar en público, na cidade de Vigo, a necesidade dun Instituto Galego das Ensinanzas Artísticas. Velaí un proxecto urxente, pero infelizmente abandonado, e que, porén, podería ser o marco para potenciar esas comunidades de investigación e creación en toda a diversidade disciplinar que conforman a música e as artes escénicas. Outra oportunidade máis que se perde. O soño dunha Julliard School galega morreu, de morte matada que diría Jorge Amado. Pois, ou renunciamos a ter unha ópera nosa, feita desde aquí, ou algo haberá que facer para que non volvan pasar outros oitenta anos (2088) para que se poida ver a terceira ópera galega en galego, producida desde Galicia. A primeira data de 1928, coa estrea en Vigo de O Mariscal, e esta segunda chega oitenta anos despois, con música de Juan Durán Alonso, libreto de Manuel Lourenzo e dirección de Maximino Zumalave, nunha produción do Festival Mozart da Coruña.
Non creo que teña sentido renunciar a ter unha ópera nosa, porque é un xénero que ten o seu público, moi leal, e de certo aumentaría se as posibilidades de asistir a ese tipo de espectáculos fosen máis. Por iso estas óperas cun formato pequeno, que sen renunciar á excelencia artística son asumibles para a economía do país, poderían converterse nunha ferramenta para apuntalar un sector con posibilidades e evitar que as persoas que queren ter na música ou no canto o seu futuro profesional teñan que seguir emigrando. O Arame móvese nas fronteiras da modernidade, cunha posta en escena minimalista, e cunha música que busca diferentes rexistros, que explora tonalidades variadas, para mostrar o pulso cambiante da agonía dos dous personaxes que retornan, e que se reflicte igualmente no ir e vir desas dúas persoas que bailan, que soben e baixan, que se xuntan e separan. Un traballo notable no plano musical e literario, cunha interpretación coidada e cunha posta en escena ben articulada.

O Arame mostra, así, un camiño a seguir; sen dúbida o máis razoable e realista. As persoas que traballan na escena, sobre todo as que se ocupan da interpretación, andan, de certo, polo arame, toda a súa vida. Ese fío de metal, frío e cortante, vai ser todo un símbolo da precariedade, da inseguridade, da fraxilidade, que non só fai referencia ás condicións materiais nas que se exerce unha profesión difícil senón que igualmente dá conta da fortaleza que cómpre para transitar por tantas situacións, conflitos e vidas. Nesa dirección, a profesión do actor e da actriz leva aparellada unha nobreza considerable, porque vén satisfacer a necesidade humana de escoitar e contemplar historias. Pero, lonxe de misticismos ou épicas de gloria, tamén obedece a un desexo, por veces inexplicable, de vivir vidas alleas, de ser moitas outras persoas. Velaí un campo interesante, o da psicoloxía da actuación. 

O Arame recrea fragmentos da peripecia de dúas persoas que volven á cidade natal, na fin dos seus días, a encontrarse co pasado, a facer reconto, a morrer nesa cidade de cristal, que conforma espellos nos que mirarse. Sempre volvemos á cidade, porque, tal vez, en realidade, nunca acabamos por marchar, como lembraba Kavafis. E todo o que queda é esa viaxe polo arame, co único consolo de ter tomado, de cando en vez, un grolo de cervexa, pago escaso para unha vida dedicada á arte. Fermosas as palabras de Manuel Lourenzo para mostrar a derrota; tensa a música de Juan Duran para aumentar o desacougo, aínda que aquí e acolá asome un lirismo que engaiola. Soberbios os dous bailaríns. Un espectáculo para lembrar, que fará historia, polo que é pero tamén polo futuro que mostra. Parabéns a todas e todos, e ao Festival Mozart.
Manuel F. Vieites. Faro da Cultura nº 260 (Faro de Vigo, 25 de setembro de 2008)

 

     

MULTIMEDIA

Vídeos: